اسباب بازي

ويژگي هاي اسباب بازي

تنوع توليد و اشباع بازار از انواع اسباب بازي‌ها، هرچند كودكان را هر لحظه با دنياي جديدي آشنا كرده و روياهايشان را به واقعيت تبديل مي‌كند؛ اما همين تنوع، انتخاب بهترين گزينه را با اندكي دشواري روبه رو كرده است. توجه به خواست كودك از يك سو، ضرورت توجه به كيفيت اسباب بازي‌هاي انتخابي از سويي ديگر و تاكيد روانشناسان بر انتخاب بهترين گزينه، والدين و كودكان را كلافه و سردرگم كرده و قدرت انتخاب را از آنها سلب مي‌كند، اما مي‌توان با توجه به چند نكته ساده، انتخاب اسباب بازي را به سرگرمي شيرين تبديل كرد.

آنچه در پي مي‌خوانيم نگاهي است به ويژگي‌هاي يك اسباب بازي مناسب، به ويژه از ابعاد روانشناختي و آموزشي.

۱- نخستين ويژگي هر اسباب بازي برانگيختن حس كنجكاوي كودك است؛ به عقيده روانشناسان اسباب بازي خوب نه تنها نبايد براي او يادآور بازي خاص بوده و تكراري به نظر برسد، بلكه بايد حس كنجكاوي او را برانگيزد.
اين ويژگي به طور شاخص بايد جدا از هر خصوصيت ديگري مدنظر قرار گرفته و اسباب بازي با اين ويژگي براي كودك انتخاب شود. از سوي ديگر هر يك از قطعاتي كه با قرار گرفتن در كنار يكديگر شيء واحدي رامي سازند؛ بايد به تنهايي حس كنجكاوي كودك را برانگيزد. به طور مثال قطعات مختلف يك ماشين مانند چرخ‌ها، فرمان و… هر يك بايد ذهن كودك را به سوي بررسي و سپس نحوه اتصال آن با بخش‌هاي ديگر متوجه كند. به اين ترتيب كودك با كاربرد بسياري از قطعات و اشيا نيز آشنا مي‌شود.
اسباب بازي‌هايي كه هر بار بتوان شيء جديدي را با آن ساخت- مانند انواع لگو (Lego)- بهترين گزينه هستند. خريد انواع عروسك، شخصيت‌هاي كارتوني و… كه كودك با داستان آنها از طريق تلويزيون يا فيلم آشنا است نيز مناسب است. چون حس كنجكاوي كودك را براي خلق داستاني جديد تحريك مي‌كند؛ حتي خريد كتاب‌هاي نقاشي يا كتاب‌هايي كه با استفاده از برچسب (عكس برگردان) شخصيت‌ها را مي‌توان مشخص كرد: گزينه خوبي است؛ چرا كه كودك سعي مي‌كند تا با مراجعه به اندوخته ذهني خود نكاتي را يادآوري كند.

به طور خلاصه مي‌توان گفت بازي‌هاي سازه‌اي- بازي‌هايي كه كودك با اتصال قطعات به يكديگر سازه يا ساختار واحدي را مي‌سازد، مانند انواع لگو (lego)- به شدت بر روي ذهن كودك تأثير مثبت داشته و به خوبي ذهن او را به سوي شناسايي و ساخت تازه‌ها سوق مي‌دهد. يكي از نكات مورد توجه درباره اين بازي‌ها؛ فعاليت آزادانه ذهن كودك و امكان ساخت وسايل جديد در هر بار بازي با اين قطعات است. روانشناسان معتقدند اين قبيل بازي‌ها نه تنها براي كودكان خلاق وسايل بازي بسيار مناسبي است؛ بلكه براي فعاليت كودكاني كه ذهن چندان پويا و خلاقي نيز ندارند توصيه مي‌شود چراكه ذهن اين كودكان را نيز براي فعاليت تحريك مي‌كند.

۲- اسباب بازي بايد پرسش‌هاي زيادي را در ذهن كودك ايجاد كند. نو بودن و غيرتكراري بودن اسباب بازي شاخص‌ترين مشخصه‌اي است كه مي‌تواند ذهن كودك را به پرسيدن و جستجو وادار كند. اين نو بودن به معني خريد دايمي اسباب بازي نيست بلكه به اين معني است كه كودك بتواند بارها و بارها بازي جديدي را با اسباب بازي‌اش تجربه كند. حتي عروسك نيز بايد از كيفيتي برخوردار باشد كه كودك با هر بار ديدن اين وسيله، به سوي بازي با آن جذب شود. در برخي موارد كودك با تكرار بازي با وسيله‌اي از آن هم دلزده مي‌شود؛ براي جلوگيري از اين حالت مي‌توان با پنهان كردن موقتي اسباب بازي و ارائه مجدد آن به كودك حس كنجكاوي، اشتياق و پرسشگري كودك را تحريك كرد.

۳- بازي و اسباب بازي بايد پاسخگوي حس خلاقيت كودك باشد؛ حس خلاقيت، حسي است كه در همه كودكان با شدت و ضعف مختلف وجود دارد بنابراين كافي است اين حس در كودك بيدار شود. نقاشي، بازي با لگو، بازي با اسباب بازي‌هاي فكري، كاردستي و… به خوبي حس خلاقيت كودك را سيراب مي‌كند.

۴- خط مشي بازي كودك را با ظرافت تعيين و هدايت كنيد؛ پژوهشگران به والدين توصيه مي‌كنند بدون آنكه مستقيماً كودك را به نقاشي كردن و يا بازي خاص سوق دهند بازي با اسباب بازي يا وسيله‌اي خاص را خود شروع كنند. مثلاً براي جلب نظر او با مدادرنگي شروع به نقاشي كنيد، به اين ترتيب كودك بدون توضيح، كار شما را تكرار خواهد كرد و با تكرار به شيوه‌اي صحيح او را به سمتي كه خواسته‌ايد هدايت كرده‌ايد. مدادرنگي، ماژيك و آبرنگ، پازل مناسب سن كودك، بازي‌هاي فكري و … و كار كردن والدين با اين وسايل كودك را به بازي اين وسايل متوجه مي‌كند.

۵- بازي بايد مهارتي را به كودك بياموزد، كودك با بازي بايد مهارتي به مهارت‌هايش افزوده شود. اين مهارت مي‌تواند مهارت خواندن، نوشتن، صحبت كردن در جمع، برقراري ارتباط با ديگران، نقاشي، ساخت ساز ه هاي جديد، ارتقاي حس مسئوليت پذيري و… باشد.

در حقيقت والدين بايد با انتخاب صحيح وسايل بازي، مهارت‌هايي را به طور غير مستقيم به كودك بياموزند حتي اين مسأله درباره كودكان كم توان و ناتوان نيز مطرح است.
نكته جالب و پراهميت اين كه كودكان با تكرار رفتار والدين، مهارت‌هاي خود را ناخواسته افزايش مي‌دهند. به طور مثال بازي با عروسك‌ها (خاله بازي) تكرار زندگي واقعي آنها و والدينشان بوده و كودك با تكرار حركت‌هاي والدين در بازي خود مهارت‌هايي چون همكاري، همفكري، مسئوليت پذيري، خريد كردن، نظافت و… را مي‌آموزد. بنابراين لازم است تا والدين نه تنها اسباب بازي‌هاي مناسب براي ارتقاي مهارت‌هاي كودك را انتخاب كنند بلكه در رفتارهايشان نيز دقت و ظرافت لازم را به خرج دهند.

۶- اسباب بازي‌هاي كودكان پيش دبستاني بايد آنها را براي ورود به مدرسه آماده كند؛ به عقيده روانشناسان بهترين شيوه آموزش، سوق دادن غير مستقيم كودكان به سوي آموزش‌هاي لازم براي شروع مدرسه است چرا كه آموزش مستقيم، كودك را از آموزش دلزده مي‌كند. پژوهشگران معتقدند والدين بايد رفتارهايي چون نوشتن خاطرات روزانه، نامه، مطالعه كتاب و… را در حضور كودكان انجام دهند تا كودك به اين رفتارها حساس شده و براي تقليد از والدين از آنها كاغذ، قلم، دفتر، مدادرنگي، كتاب و…درخواست كند. به اين ترتيب كودك مهارت‌هاي اوليه را پيش از ورود به مدرسه مي‌آموزد.

۷- اسباب بازي نبايد كودك را به سوي خشونت و تكرار رفتارهاي خشن سوق دهد، بنابراين از خريد انواع سي دي، شخصيت‌هاي كارتوني عروسكي خشن، تفنگ، اسباب بازي‌ها با صداي گوشخراش و… خودداري كنيم.

۸- تعادلي ميان خريد اسباب بازي‌ها برقرار كنيد؛ به اين معني كه در مقابل خريد مدادرنگي، كتاب و… توپ ساير اسباب بازي‌هايي را كه باعث تحرك كودك مي‌شود، فراموش نكنيد. بازي‌هاي پرتحرك بخش ديگري از نيازهاي روحي-رواني كودك را برآورده مي‌كند. از طرفي با بازي‌هاي گروهي كودكان رفتارهايي چون مشاركت، گذشت، مسئوليت پذيري، رفتار با همسالان، يافتن دوست و… را مي‌آموزند.

۹- اسباب بازي را مناسب سن كودك انتخاب كنيد، بازي كودك با اسباب بازي كه از سن كودك پايين‌تر است او را از تلاش بازداشته و كودك را به دستيابي آسان به خواسته‌ها عادت مي‌دهد. اين مسأله درباره بازي‌هايي كه از سن او بزرگتر است نيز صادق است. به اين ترتيب كه سختي نامناسب اين بازي‌ها كودك را از تلاش دلزده كرده و او را از ادامه فعاليت باز مي‌دارد و تفكر شكست در مقابل تلاش را به ذهن او القا مي‌كند. بنابراين وسايل بازي بايد دقيقاً مناسب سن كودك انتخاب شوند.

۱۰- در نهايت اينكه وسيله بازي ابزاري براي رشد و بالندگي ذهني و جسمي كودك است بنابراين بايد طوري انتخاب شود كه كودك با وسايل بازي‌اش، لذت بازي و تفريح را تجربه كند.